Η ακτινοβολία στις απεικονιστικές εξετάσεις:Τι είναι, με τι ισοδυναμεί και ποιοι οι κίνδυνοι;

Τι είναι η ακτινοβολία;

Η ακτινοβολία είναι ένα είδος ενέργειας. Με βάση τα χαρακτηριστικά της και το πώς επιδρά στην ύλη διακρίνεται σε ιοντίζουσα και μη – ιοντίζουσα. Κάθε άνθρωπος εκτίθεται καθημερινά σε διάφορες φυσικές και τεχνητές πηγές ακτινοβολίας που βρίσκονται παντού γύρω μας. Μερικά παραδείγματα αποτελούν οι ηλεκτρικές συσκευές, τα κινητά τηλέφωνα, οι κεραίες, οι γραμμές μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, διάφορα ιατρικά μηχανήματα, ο ήλιος και η κοσμική ακτινοβολία.

Ακτινοβολία και Ιατρική απεικόνιση

Η ανακάλυψη των τεχνητών πηγών παραγωγής ακτινοβολιών έφερε την επανάσταση στον τομέα της ιατρικής, καθώς επέτρεψε την απεικόνιση του εσωτερικού του ανθρώπινου σώματος χωρίς χειρουργική επέμβαση. Η μετέπειτα αλματώδης πρόοδος στην ιατρική τεχνολογία εξέλιξε σημαντικά τις απεικονιστικές μεθόδους και οδήγησε στη διάδοση και στην εκτεταμένη χρήση τους. Σήμερα, τόσο οι ιοντίζουσες ακτινοβολίες, όπως οι ακτίνες Χ που χρησιμοποιούνται στις ακτινογραφίες και την αξονική τομογραφία, όσο και οι μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες, όπως τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία στα οποία στηρίζεται η λειτουργία του μαγνητικού τομογράφου, αποτελούν σχεδόν αναπόσπαστο κομμάτι της έγκαιρης και έγκυρης διάγνωσης και παρακολούθησης διαφόρων παθήσεων.

Πώς επιδρά η ακτινοβολία στον άνθρωπο;

Οι επιδράσεις της ακτινοβολίας στον άνθρωπο εξαρτώνται από το είδος, την ένταση και την ενέργεια της ακτινοβολίας. Οι ιοντίζουσες ακτινοβολίες μεταφέρουν ενέργεια ικανή να εισχωρήσει στην ύλη και να προκαλέσει ιοντισμό των ατόμων της, με αποτέλεσμα την πρόκληση βιολογικών βλαβών στον ανθρώπινο οργανισμό. Οι μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες είναι χαμηλότερης ενέργειας και δε διεισδύουν στην ύλη. Μπορεί όμως να προκαλέσουν ηλεκτρικές, χημικές και θερμικές επιδράσεις στον οργανισμό.

Κινδυνεύω από την ιοντίζουσα ακτινοβολία κατά τη διάρκεια μίας ακτινολογικής εξέτασης;

Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει επιδιορθωτικούς μηχανισμούς, στόχος των οποίων είναι η επιδιόρθωση των βιολογικών βλαβών, όπως αυτές που προκύπτουν από την ιοντίζουσα ακτινοβολία. Δεδομένου ότι οι δόσεις που χρησιμοποιούνται στις απεικονιστικές εξετάσεις είναι σχετικά χαμηλές, οι επιδιορθωτικοί μηχανισμοί υπερισχύουν των βλαβών που προκαλούνται από την ακτινοβολία στην πλειονότητα των περιπτώσεων.

Επιπλέον, η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, έχει θεσπίσει ένα σύνολο κανόνων, απαιτήσεων και κατευθυντήριων γραμμών για την προστασία τόσο του εξεταζόμενου, όσο και των εργαζομένων και του περιβάλλοντος από τις πιθανές βλαπτικές επιδράσεις της ιοντίζουσας ακτινοβολίας. Εφαρμόζοντας του κανόνες ακτινοπροστασίας, εξασφαλίζεται η μικρότερη δυνατή δόση στον ασθενή με το καλύτερο διαγνωστικό αποτέλεσμα.

Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να τεκμηριώνεται η αναγκαιότητα της εξέτασης και η χρησιμότητα του αποτελέσματος στο θεραπευτικό σχεδιασμό, έτσι ώστε το όφελος της εξέτασης να υπερτερεί των ενδεχόμενων κινδύνων.

Με τι ισοδυναμεί η ακτινοβολία που λαμβάνω κατά τη διάρκεια μίας εξέτασης με ιοντίζουσα ακτινοβολία;

Η ενεργός δόση είναι το μέτρο που χρησιμοποιείται για να εκτιμηθεί ο κίνδυνος των μακροπρόθεσμων αποτελεσμάτων της ακτινοβολίας. Η συνήθης μονάδα μέτρησης είναι το mSv.

Η ενεργός δόση που αντιστοιχεί σε μία τυπική ακτινογραφία θώρακος (0.1 mSv) ισοδυναμεί περίπου με την ακτινοβολία που λαμβάνει κάποιος από το φυσικό περιβάλλον σε διάστημα 10 ημερών, στο οποίο όλοι εκτιθέμεθα σε καθημερινή βάση.

Η Αξονική Τομογραφία που επιτρέπει τη λεπτομερέστερη μελέτη του εσωτερικού του ανθρωπίνου σώματος συγκριτικά με την απλή ακτινογραφία, χαρακτηρίζεται και από υψηλότερες δόσεις ακτινοβολίας. Έτσι, η ενεργός δόση που αντιστοιχεί σε μία τυπική αξονική τομογραφία θώρακος (6.1 mSv) ισοδυναμεί με την ακτινοβολία που θα λάβει κάποιος από το φυσικό περιβάλλον σε διάστημα 2 ετών.

Σε καμία περίπτωση, ο ασθενής που υποβάλλεται σε ακτινολογική εξέταση δεν γίνεται ραδιενεργός.

Κινδυνεύω από τη μη ιοντίζουσα ακτινοβολία κατά τη διάρκεια μίας ακτινολογικής εξέτασης;

Η μη ιοντίζουσα ακτινοβολία, στην οποία στηρίζεται η απεικόνιση με Υπερήχους και Μαγνητική Τομογραφία, είναι σχετικά ασφαλής. Στην Υπερηχοτομογραφία χρησιμοποιούνται ακουστικά κύματα υψηλής συχνότητας, τα οποία είναι ασφαλή και δεν παράγουν ιοντίζουσα ακτινοβολία. Σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις και υπό συγκεκριμένες συνθήκες, μπορεί να έχουν κάποιες βιολογικές επιδράσεις, όπως η υπερθέρμανση.

Η Μαγνητική Τομογραφία βασίζεται στο φαινόμενο του μαγνητικού συντονισμού. Η σύντομη έκθεση σε ισχυρό μαγνητικό πεδίο, όπως αυτό που χρησιμοποιείται στους Μαγνητικούς Τομογράφους, δεν έχει επιβλαβή βιολογικά αποτελέσματα. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος πηγάζει από την πιθανή έλξη που μπορεί να ασκήσει το μαγνητικό πεδίο σε διάφορα σιδηρομαγνητικά αντικείμενα που μπορεί να φέρει ο εξεταζόμενος. Γι’ αυτό και δίνεται η οδηγία σε όλους όσους είναι να εισέλθουν στο θάλαμο του Μαγνητικού Τομογράφου να απομακρύνουν οποιοδήποτε μεταλλικό αντικείμενο φέρουν, ενώ στην περίπτωση παρουσίας εμφυτευμένης μεταλλικής συσκευής, όπως στην περίπτωση του βηματοδότη, θα πρέπει να εξετάζεται η συμβατότητά της.

Η εξέλιξη της τεχνολογίας

Η τεχνολογία στον τομέα των απεικονιστικών εξετάσεων έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο και συνεχίζει να εξελίσσεται. Οι νέες τεχνολογίες επιδέχονται συνεχείς βελτιώσεις με στόχο τη μείωση της ακτινοβολίας που απαιτείται για τις εξετάσεις, διατηρώντας ταυτόχρονα την ακρίβεια και την ποιότητα των απεικονίσεων.

Συμπερασματικά, οι απεικονιστικές εξετάσεις κατέχουν σημαντική θέση στην έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση διαφόρων παθήσεων. Η χρήση της ακτινοβολίας κρίνεται απαραίτητη για να επιτύχουν το στόχο τους. Οι επιδράσεις της ακτινοβολίας στον άνθρωπο εξαρτώνται από το είδος, την ένταση και την ενέργεια της ακτινοβολίας. Γενικά, οι δόσεις που χρησιμοποιούνται στις απεικονιστικές εξετάσεις είναι σχετικά χαμηλές. Η εφαρμογή των κανόνων ακτινοπροστασίας εξασφαλίζει τη μικρότερη δυνατή δόση στον ασθενή με το καλύτερο διαγνωστικό αποτέλεσμα. Σε κάθε περίπτωση κρίνεται απαραίτητο να τεκμηριώνεται η αναγκαιότητα της εξέτασης και η χρησιμότητα του αποτελέσματος στο θεραπευτικό σχεδιασμό, έτσι ώστε το όφελος της εξέτασης να υπερτερεί των ενδεχόμενων κινδύνων. Παράλληλα, οι εξελίξεις της τεχνολογίας συνεχίζουν να βελτιώνουν την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των απεικονιστικών εξετάσεων.